Karbonhidratlar, hidrojen, karbon ve oksijen atomlarından oluşan organik bileşiklerdir. İnsan ve hayvan vücudunda glikojen, bitkilerin yapısında ise selüloz ve nişasta olarak bulunurlar. Karbonhidratlar, biyokimyasal ve beslenme açısından büyük öneme sahiptir ve üç ana grupta incelenirler.
Monosakkaritler
Monosakkaritler, su ile daha küçük birimlere parçalanamayan, basit şekerlerdir. Karbonhidratların en küçük birimleri olarak bilinirler ve genellikle tatlıdırlar. Halkalı veya zincir yapısına sahip olan monosakkaritler, genellikle 3-6 arasında karbon atomu taşırlar. Latince karbon sayılarının sonuna "-oz" eki getirilerek adlandırılırlar. - Üç karbonlu olanlara trioz
- Dört karbonlu olanlara tetroz
- Beş karbonlu olanlara pentoz
- Altı karbonlu olanlara heksoz
Riboz ve deoksiriboz beş karbonlu monosakkaritlerdendir. Besin kaynağı açısından önemli olan heksozlar arasında glikoz, fruktoz ve galaktoz bulunur.
Disakkaritler
Disakkaritler, iki molekül monosakkaritin glikozit bağı ile bağlanması sonucu oluşan çift şekerlerdir. Bu bağlanma sırasında su açığa çıkar ve bu olaya dehidrasyon sentezi denir. İnsanlar ve hayvanlar tarafından tüketilen disakkaritler, sindirim sistemi içerisinde monosakkaritlerine ayrılarak kullanılır. Canlılarda en çok bulunan disakkaritler şunlardır: - Sükroz (sakkaroz)
- Maltoz
- Laktoz
Maltoz ve sükroz bitkilerden, laktoz ise hayvanlardan ve insanlardan elde edilir.
Polisakkaritler
Polisakkaritler, birçok glikoz molekülünün glikozit bağı ile birleşmesi sonucu oluşan kompleks karbonhidratlardır. Glikoz birimlerinin farklı şekillerde bağlanması, polisakkaritler arasında farklı özelliklerin ortaya çıkmasına sebep olur. Bu durum kohezyonu destekler. Polisakkaritler tatsız olup, suda çözünmezler. En önemli polisakkaritler şunlardır: - Glikojen
- Nişasta
- Selüloz
- Kitin
Bu polisakkaritler, çok sayıda glikoz molekülünün birleşmesi sonucunda oluşurlar. Farklılıklar, glikoz moleküllerinin sayısı ve birbirleri ile farklı bağlanış biçimlerinden kaynaklanır.
Karbonhidratların bu üç ana grubu, biyokimyasal süreçlerde ve beslenme düzenlerinde kritik roller oynamaktadır. Monosakkaritler enerji kaynağı olarak hızla kullanılırken, disakkaritler ve polisakkaritler daha kompleks enerji depoları ve yapısal bileşenler olarak işlev görür. |